เรามักจะรู้สึกไม่สบายตัวและซึมเมื่อเรามีอาการป่วยไข้

ในชีวิตของมนุษย์ทุกคน ประสบการณ์ความเจ็บป่วยอย่างการเป็นไข้หวัดหรืออาการติดเชื้อต่างๆ มักมาพร้อมกับชุดความรู้สึกที่คล้ายคลึงกัน นั่นคือความรู้สึกไม่สบายตัว ปวดเมื่อยตามกล้ามเนื้อ และที่สำคัญคือสภาวะทางอารมณ์ที่หม่นหมอง อ่อนเพลีย หรือที่เรียกกันว่าอาการ 'ซึม' หลายคนอาจสงสัยว่าทำไมอาการป่วยทางกายจึงต้องส่งผลกระทบต่อสภาพจิตใจอย่างรุนแรงเช่นนี้ แต่ในทางวิทยาศาสตร์การแพทย์ ความรู้สึกเหล่านี้ไม่ใช่ผลพลอยได้ที่ไร้ความหมาย ทว่ามันคือกลไกการรักษาตัวที่ผ่านการคัดเลือกโดยธรรมชาติมาอย่างยาวนาน เมื่อเชื้อโรคเข้าสู่ร่างกาย ระบบภูมิคุ้มกันจะส่งสัญญาณเตือนภัยผ่านโปรตีนที่เรียกว่า 'ไซโตไกน์' สารเหล่านี้ไม่ได้ทำหน้าที่แค่เรียกเม็ดเลือดขาวมาสู้กับเชื้อโรคเท่านั้น แต่ยังเดินทางผ่านกระแสเลือดไปถึงสมอง และส่งสัญญาณให้ไฮโปทาลามัสปรับอุณหภูมิร่างกายให้สูงขึ้นจนเกิดอาการไข้ ในขณะเดียวกัน ไซโตไกน์ยังส่งผลต่อระบบประสาทส่วนกลาง ทำให้ระดับสารสื่อประสาทที่สร้างความสุขอย่างเซโรโทนินและโดปามีนลดลงชั่วคราว ผลที่ตามมาคือเราจะรู้สึกเบื่ออาหาร ไม่อยากทำกิจกรรมที่เคยชอบ และมีความรู้สึกเศร้าหมองหรือซึมเศร้าเกิดขึ้นอย่างฉับพลัน

นักวิทยาศาสตร์เรียกอาการซึมและแยกตัวออกจากสังคมในขณะป่วยว่า 'พฤติกรรมการป่วย' นี่คือกลไกเชิงวิวัฒนาการที่มีเป้าหมายเพื่อ 'ประหยัดพลังงาน' ในยามที่ร่างกายต้องใช้พลังงานมหาศาลไปกับการต่อสู้กับเชื้อโรคและสร้างภูมิคุ้มกัน การที่เรารู้สึกไม่อยากขยับตัว ไม่อยากออกไปพบปะผู้คน หรือรู้สึกซึมเศร้าจนอยากนอนนิ่งๆ คือวิธีที่สมองสั่งการให้เราลดการใช้พลังงานในกิจกรรมที่ไม่จำเป็น เพื่อนำพลังงานทั้งหมดไปใช้ในการซ่อมแซมส่วนที่สึกหรอและกำจัดผู้รุกราน หากเรายังมีแรงกระปรี้กระเปร่าและออกไปใช้ชีวิตตามปกติ ร่างกายอาจจะไม่มีทรัพยากรเพียงพอในการฟื้นฟู และอาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนที่อันตรายกว่าเดิม อาการปวดเมื่อยตัว และความรู้สึกหนาวสั่น คือเสียงสะท้อนจากร่างกายที่บอกว่าระบบภายในกำลังทำงานหนัก ซึ่งอาการนี้เราคนไปหาหมอที่คลินิก ทั่วไปการที่เรารู้สึกไวต่อความเจ็บปวดมากขึ้นในตอนป่วย เกิดจากการที่ระบบประสาทถูกกระตุ้นให้ระแวดระวังภัย ความรู้สึกไม่สบายตัวเหล่านี้ทำหน้าที่เป็น 'กำแพง' ที่ขวางกั้นเราจากกิจกรรมภายนอก ความหงุดหงิดง่ายและความรู้สึกเปราะบางทางอารมณ์ในช่วงนี้ จึงเป็นภาวะปกติที่เกิดขึ้นเมื่อสมองส่วนที่ควบคุมอารมณ์ถูกรบกวนด้วยกระบวนการอักเสบภายในร่างกาย สภาวะนี้ย้ำเตือนเราว่า 'กาย' และ 'ใจ' ไม่เคยแยกออกจากกันอย่างเด็ดขาด เมื่อร่างกายอักเสบ จิตใจก็ย่อมสั่นคลอน การทำความเข้าใจว่าอาการซึมในช่วงป่วยเป็นเพียง 'ปฏิกิริยาชั่วคราว' ของระบบภูมิคุ้มกัน จะช่วยให้ผู้ป่วยลดความกังวลใจได้ การยอมรับความอ่อนแอในขณะนั้น การพักผ่อนในที่ที่เงียบสงบ และการดื่มน้ำให้เพียงพอ จึงเป็นวิธีการรักษาที่ไม่ใช่แค่การกินยาตามอาการ แต่เป็นการทำงานร่วมกับกลไกธรรมชาติของร่างกาย